*Stefan je radio 10 godina u AK Stevanović na poslovima finansijskog eksperta i član je Alumni zajednice StandardPrve

Ispitni list sa odgovorima – simbolično, upravo su na ovakvim testovima obuke utvrđeni slučajevi varanja u firmama Velike Četvorke. Najnoviji skandal u kojem su učestvovale sve četiri najveće revizorske kuće – Deloitte, PwC (PricewaterhouseCoopers), KPMG i EY (Ernst & Young) – izbio je nakon otkrića rasprostranjenog varanja na internim profesionalnim ispitima za obuku zaposlenih. Prema navodima Financial Timesa, američki Odbor za nadzor računovodstva javnih preduzeća (PCAOB) utvrdio je da su stotine zaposlenih (uključujući i partnere) u holandskim ograncima Deloitte-a, PwC-a i EY-a tokom 2018–2022. godine dijelili odgovore na obavezne testove internih trening programa . Ti programi pokrivaju oblasti kao što su profesionalna etika, nezavisnost u radu revizora, računovodstveni standardi i drugi ključni aspekti posla. Ovakvo ponašanje predstavlja ozbiljno kršenje profesionalnih standarda i pravila internih kontrola kvaliteta usluga.

Regulator PCAOB reagovao je oštro: izrekao je novčane kazne ukupnog iznosa od 8,5 miliona USD trima firmama u Holandiji zbog kršenja pravila i propusta u sistemima kontrole kvaliteta . Pojedinačno, Deloitte Holandija i PwC Holandija pristali su platiti po 3 miliona USD, dok je EY Holandija kažnjen sa 2,5 miliona USD . Kazne bi, kako navodi PCAOB, bile znatno veće da firme nisu sarađivale u istrazi i preduzele interne mjere nakon otkrića nepravilnosti . Ove disciplinske mjere donesene su u vidu nagodbi – kompanije su, ne priznavši niti negirajući nalaze, prihvatile kazne i obavezu poboljšanja internih procedura. O slučaju je obaviješten i holandski finansijski regulator (AFM), koji će nadzirati sprovođenje korektivnih mjera na lokalnom nivou .

Incident u Holandiji samo je najnovija epizoda šireg problema koji “već godinama progoni revizorsku industriju” . Slučajevi otkrivenog varanja na internim testovima obuke pojavili su se u više zemalja, ukazujući na sistemske izazove u kulturi i etici čak i među najuglednijim firmama. PCAOB je u saopštenju istakao da će nastaviti da preduzima rigorozne akcije globalno kako bi iskorijenio takvo ponašanje, jer “malo šta podriva povjerenje javnosti kao narušeni profesionalni integritet” .

Uključene firme, zemlje i kazne regulatora

Skandal je poprimio međunarodne razmjere, obuhvatajući više članica “Velike Četvorke” i njihovih ogranaka širom svijeta. U nastavku su navedene ključne firme, zemlje i izrečene kazne od strane nadležnih regulatora:

Holandija (Nizozemska) – Kako je već opisano, PCAOB je sankcionisao Deloitte, PwC i EY u Holandiji ukupnom kaznom od 8,5 miliona USD zbog varanja na internim ispitima. Kazne su bile pojedinačno 3 miliona USD za Deloitte i PwC te 2,5 miliona USD za EY . Ove kazne donijete su 2025. godine kao dio nagodbi, uz obavezu firmi da poboljšaju kontrolu kvaliteta i etičku kulturu.

Kina i Hong Kong – Krajem 2023. godine PCAOB je kaznio dvije kineske članice mreže PwC: PwC Kina (Šangaj) i PwC Hong Kong, zbog masovnog varanja na obukama. Istragom je utvrđeno da je u periodu 2018–2020. više od 1.000 zaposlenih u PwC Hong Kong i stotine u PwC Kina dijelilo odgovore putem nedozvoljenih aplikacija tokom online testova iz američkih računovodstvenih propisa . PwC Hong Kong je pristao na kaznu od 4 miliona USD, a PwC Kina na 3 miliona USD, što ukupno čini 7 miliona USD . Pored novčanih kazni, od ovih firmi je zahtijevano da angažuju nezavisne revizore za nadzor i unapređenje svojih programa obuke i etike.

Izrael – Početkom 2025. otkriveno je rašireno varanje i u izraelskom ogranku PwC. PCAOB je naveo da je stotine zaposlenih PwC Izrael nepropisno dijelilo odgovore na internim testovima iz etike i revizorskih standarda, zbog čega je toj firmi izrečena kazna od 2,75 miliona USD . PwC Izrael je deseta firma kažnjena od 2021. naovamo u globalnoj “čistki” varanja na obukama .

Filipini i Indonezija – U aprilu 2024. godine PCAOB je kaznio i dvije članice Deloitte mreže u jugoistočnoj Aziji. Deloitte Filipini i Deloitte Indonezija kažnjeni su svaka sa po 1 milion USD zato što je utvrđeno postojanje raširenog dijeljenja odgovora među zaposlenima na internim ispitima u tim zemljama . Jedan od rukovodilaca Deloitte Filipini (Wilfredo Baltazar) dodatno je individualno sankcionisan zbog uloge u skandalu .

Sjedinjene Američke Države – I prije ovih međunarodnih slučajeva, u samim SAD zabilježene su slične afere. Ernst & Young (EY) u SAD platio je rekordnu kaznu od 100 miliona USD 2022. godine, nakon što je američka Komisija za hartije od vrijednosti (SEC) utvrdila da je “značajan broj” revizora u firmi godinama varao na testovima – uključujući etički dio ispita za licencu ovlašćenog računovođe (CPA) – te da je firma ometala istragu skrivajući dokaze . Ova kazna je najveća ikada koju je SEC izrekao jednoj revizorskoj firmi. Još ranije, KPMG u SAD je 2019. godine pristao platiti 50 miliona USD kazne SEC-u, djelimično zbog otkrića da su zaposleni varali na obaveznim internim testovima za obuku dijeljenjem odgovora i mijenjanjem rezultata, uz druge prekršaje .

Holandija – slučaj KPMG (2024.) – Iako nije bio obuhvaćen grupnom kaznom od 8,5 miliona spomenutom ranije, i KPMG-ov ogranak u Holandiji bio je upleten u sličan skandal. PCAOB je još u aprilu 2024. kaznio KPMG Holandija sa rekordnih 25 miliona USD, što je najveća kazna u istoriji tog regulatora . Razlog je bilo “eklatantno” i rašireno varanje na internim ispitima u periodu 2017–2022, u koje su bili umiješani i visoko pozicionirani partneri . Situaciju je dodatno otežalo to što je PCAOB utvrdio da je KPMG Holandija davao lažne izjave istražiteljima, prikrivajući svoje saznanja o varanju sve dok se jedan zviždač nije pojavio 2022. godine . Uz novčanu kaznu, PCAOB je trajno zabranio rad u struci bivšem šefu revizije KPMG Holandija (Marc Hogeboom) i pojedine druge rukovodioce udaljio iz profesije . Paralelno s tim, holandski regulator (AFM) uveo je pojačan nadzor nad KPMG-om radi sprječavanja budućih prekršaja .

Navedene kazne su uglavnom izricali američki regulatori – PCAOB za pitanja kvaliteta revizije i etike u firmama koje auditiraju klijente na američkom tržištu, te SEC za šire povrede zakona o hartijama od vrijednosti i profesionalnih standarda. U nekim slučajevima nacionalni regulatori su sprovodili paralelne istrage ili mjere (poput holandskog AFM-a u slučaju KPMG Holandija) . Ova koordinacija naglašava ozbiljnost problema i međunarodnu prirodu skandala, s obzirom da globalne revizorske mreže djeluju podložne propisima više jurisdikcija.

Zvanične reakcije firmi

Optužbe za varanje na profesionalnim ispitima predstavljaju težak udarac za reputaciju ovih kompanija, pa su one nastojale da se javno ograde od nedozvoljenih praksi i obećaju poboljšanja. U nastavku su reakcije i saopštenja pojedinih firmi nakon otkrića skandala:

KPMG Holandija: Izvršna direktorka KPMG-a u Holandiji, Stefanie Hottenhuis, priznala je ozbiljnost slučaja. Ona je u saopštenju navela da su nalazi regulatora “poražavajući” po ugled firme . “Duboko žalim što je do ovakvog nedoličnog ponašanja došlo u našoj firmi. Našim klijentima i partnerima u javnosti dugujemo izvinjenje. Oni računaju na naš kvalitet i integritet – povjerenje je osnova naše licence za rad u društvu. Povjerenje je suštinsko za naš posao i moramo naučiti lekciju iz ovoga te promijeniti našu kulturu i ponašanje,” poručila je Hottenhuis . Takođe je istakla da su svi umiješani u varanje – na svim nivoima senioriteta – sankcionisani, da je određeni broj njih napustio firmu, te da su pooštrene interne kontrole kako bi se osiguralo propisno polaganje testova ubuduće . KPMG Holandija je obećao potpunu saradnju sa regulatorima i interne reforme, uz napomenu: “Teška je to lekcija, ali odlučni smo da iz ovoga učimo” .

Deloitte: Portparol Deloitte-a reagovao je na navode o “dijeljenju odgovora” u pojedinim podružnicama kao na “neprihvatljivo ponašanje”, naglasivši da ono ni u kom slučaju nije u skladu sa vrijednostima firme . U izjavi povodom kazni u aprilu 2024., Deloitte je istakao da će nastaviti pružati usluge klijentima “najvišeg kvaliteta, u skladu sa profesionalnim standardima”, te da su preduzete mjere kako bi se spriječilo ponavljanje sličnih incidenata . Nakon najnovijih kazni u Holandiji 2025., Deloitte Holandija se ogradio od postupaka pojedinaca, uz interni osvrt da se radi o izolovanim povredama, te je naveo da sarađuje sa istragom. (Napomena: Prema medijskim izvještajima, Deloitte nije odmah dao detaljniji komentar na najnoviju kaznu u Holandiji , ali je poznato da se generalno obavezao na jačanje kulture integriteta i kontrole.)

EY (Ernst & Young): EY Holandija je u odgovoru na sankcije izdao saopštenje naglašavajući da je “integritet temeljna vrijednost” firme i da se ovakvi prekršaji shvataju vrlo ozbiljno . Firma je navela da je u potpunosti sarađivala s istragom PCAOB-a i da je već preduzela “opsežne radnje kako bi ojačala kulturu usklađenosti, etike i integriteta” . EY je sproveo internu istragu i adresirao probleme, te poručio da zaključenjem nagodbe sa PCAOB-om “stavlja tačku na ovo poglavlje” i fokusira se na sprovođenje mjera u saradnji s lokalnim regulatorom (AFM) kako bi se osiguralo da se ovakvi propusti više ne ponove . Ranije, nakon rekordne kazne SEC-a 2022. u SAD, globalni EY je izrazio “razočaranje ponašanjem dijela zaposlenih” i obećao temeljnu reviziju svojih etičkih programa. Firma je tada prihvatila uvođenje nezavisnih posmatrača koji će nadgledati njene procese obuke i usklađenosti, što je bila jedna od nametnutih mjera uz novčanu kaznu .

PwC (PricewaterhouseCoopers): PwC Holandija je u svom saopštenju povodom nagodbe sa PCAOB-om istakao da je firma preduzela korake da ispravi problem i da se interna istraga poklopila s istragom regulatora . “Ovakvo ponašanje je suprotno našim vrijednostima”, navodi se u izjavi PwC-a, uz napomenu da je kompanija sankcionisala sve zaposlene za koje je utvrđeno da su učestvovali u varanju . Izrečene sankcije unutar firme obuhvataju pismena upozorenja, novčane kazne, degradiranje na niže pozicije, pa čak i otpuštanja onih koji su bili umešani . PwC je izrazio žaljenje zbog propusta i naglasio da će nastaviti jačati internu kulturu integriteta. Slično tome, PwC-ovi ogranci u Aziji (Kina, Hong Kong) i Izraelu su, po izricanju kazni, saopštili da uvode nezavisne monitore i dodatne obuke kako bi se povratilo povjerenje. PwC Global je u reakciji na ove incidente ponovio politiku nulte tolerancije prema neetičnom ponašanju.

Reakcije javnosti i stručne zajednice

Otkrića da su zaposleni u vodećim revizorskim kompanijama varali na testovima iz etike i stručnih znanja izazvala su zabrinutost i osudu kako šire javnosti tako i stručne zajednice. Regulatori i analitičari upozoravaju da ovakvi skandali potkopavaju povjerenje u revizorsku profesiju, koja počiva na ugledu integriteta. “Malo šta tako nagriza povjerenje kao narušena etika,” upozorila je predsjedavajuća PCAOB-a Erica Williams, dodajući da će odbor energično reagovati na svaki promašaj firmi da obezbijede kulturu poštenja i integriteta . Williams je jasno poručila: “PCAOB neće tolerisati varanje niti bilo kakvo neetičko ponašanje, tačka” .

Predstavnici struke ističu da je paradoksalno i “skandalozno” da upravo revizori – “čuvari finansijskog integriteta” – budu uhvaćeni kako varaju na ispitima iz profesionalne etike . “Prosto je nečuveno da su upravo oni koji su zaduženi da otkriju varanje kod klijenata sami varali na etičkim ispitima,” izjavio je direktor za sprovođenje SEC-a Gurbir Grewal povodom kazne EY-u . Ovakvi incidenti, prema njegovim riječima, šalju jasnu poruku da ni najveće firme nisu iznad pravilnika i da će se povrede povjerenja strogo sankcionisati . Mnoge kolege revizori i komentatori na društvenim mrežama izrazili su razočaranje, pitajući se kakav primjer ovi globalni giganti daju mlađim profesionalcima ako ni najiskusniji nisu položili test integriteta.

Stručna udruženja revizora i računovođa uglavnom su podržala oštre mjere regulatora. Američki institut CPA i druga tijela naglasili su da kontinuirano profesionalno usavršavanje mora biti vjerodostojno i da se bilo kakva prevara kosi sa suštinom poziva. Neki analitičari, poput profesora računovodstva Roberta Pawlewicza, primjećuju da je PCAOB poslednjih godina pokrenuo kulturne preglede unutar firmi kako bi utvrdio zašto ovakvi propusti opstaju . Oni ukazuju i na potencijalni problem “tone sa vrha” – da li rukovodstva adekvatno promovišu etičke vrijednosti – te pozivaju na korjenite promjene u kulturi rada Velike Četvorke. U komentaru za CFO Dive, prof. Pawlewicz je sugerisao da je PCAOB možda ubrzao zaključenje nekih od ovih istraga kako bi “ove prekršaje iznio u javnost” i postigao efekat odvraćanja, posebno imajući u vidu neizvjesnosti oko budućnosti samog odbora i političkog nadzora nad njim .

Šira javnost i klijenti ovih firmi reagovali su s negodovanjem i zabrinutošću. Pojedini finansijski komentatori istakli su da serija ovih skandala dolazi u nezgodnom trenutku, kada revizorska industrija nastoji da obnovi svoj ugled posle ranijih afera (npr. slučajeva propalih kompanija gdje su revizori optuženi za previd propusta). Više medijskih kuća, uključujući Financial Times, Reuters i Bloomberg, opširno su izvještavale o ovoj temi, naglašavajući ironiju da firme koje se bave provjerom tuđih finansijskih izvještaja imaju problem sa “provjerom sopstvene kuće” . Javna debata se povela i oko pitanja odgovornosti – neki traže da čelni ljudi snose posljedice za propuste u kulturi firmi, a ne samo rangirani zaposleni koji su varali. Tako je, na primjer, u slučaju KPMG Holandija sam vrh revizije firme (šef odjeljenja za reviziju) dobio trajnu zabranu djelovanja , što je pozdravljeno kao primjer da se odgovornost ne zaustavlja na “žrtvenim jarcima” nižeg nivoa.

Slični skandali i disciplinske mjere u prošlosti

Afera varanja na ispitima nije nažalost izolovan incident za “Veliku Četvorku” – sve četiri globalne revizorske kuće imale su sličnih problema u proteklih nekoliko godina, što ukazuje na ponavljajući obrazac koji regulatori sada pokušavaju da iskorijene:

Ernst & Young (EY) – SEC kazna 2022: Jedan od najpoznatijih slučajeva izbio je u junu 2022. kada je SEC objavio da su desetine revizora EY-a u SAD godinama unazad varale na testovima neophodnim za sticanje i održavanje CPA licence . Posebno zabrinjavajuće, varanje se odnosilo na ispit iz profesionalne etike i na obavezne kurseve za kontinuiranu edukaciju. SEC je utvrdio i da je EY tokom istrage dao obmanjujuće informacije – u početku je negirao da ima tekućih problema sa varanjem, dok se interno znalo za incident i vodila istraga . Zbog svega toga, EY je priznao propuste i pristao na rekordnu kaznu od 100 miliona USD . Uz kaznu, uvedene su opsežne korektivne mjere: SEC je naložio EY-u da angažuje nezavisne konsultante za reviziju etičkih politika i za ispitivanje načina na koji je firma reagovala na saznanja o varanju . Ovaj slučaj odjeknuo je u javnosti, a SEC-ovi zvaničnici nazvali su ponašanje EY-ovih profesionalaca “šokantnim” i “nečuvenim” .

KPMG – SEC kazna 2019: Godine 2019. KPMG je pristao da plati 50 miliona USD kazne u nagodbi sa SEC-om, djelimično zbog optužbi da su njegovi zaposleni varali na internim treninzima . Istraga je otkrila da je više zaposlenih dijelilo odgovore i neovlašteno mijenjalo rezultate testova koji su bili dio programa obuke za revizore. Ovaj slučaj bio je povezan i s drugim teškim prekršajem – krađom povjerljivih informacija o nadolazećim inspekcijama PCAOB-a – što je dodatno opteretilo KPMG-ovu odgovornost. Kazna iz 2019. bila je tada jedna od najvećih za neku revizorsku firmu, sve do EY-ove kazne 2022. KPMG je nakon toga naveo da je smijenio odgovorne i pojačao nadzor, ali nažalost, kako se kasnije pokazalo, problemi s kulturom učenja i poštovanja pravila nisu bili u potpunosti iskorijenjeni (što potvrđuje i slučaj u KPMG Holandija 2024.).

Druge afere: Pored ovih velikih slučajeva, i druge revizorske kuće su bile pod istragama za slične prekršaje. Deloitte je, prema navodima medija, u Kanadi 2019. godine imao interni skandal oko varanja na testovima stručnosti (što je firma interno sankcionisala, izbjegavši javnu regulatornu kaznu). PwC je u Australiji prolazio kroz reputacionu krizu (iako ne oko ispita, već zbog curenja povjerljivih poreskih podataka), što je povećalo pritisak na firmu da striktno demonstrira etičko ponašanje u svim aspektima poslovanja. Ovakvi slučajevi, iako različite prirode, doprinose opštem utisku da velike računovodstvene firme moraju temeljno preispitati svoje interne vrijednosti i kontrole.

Regulatorne agencije na međunarodnom nivou sada razmjenjuju informacije i usklađuju napore kako bi osigurale da se standardi etike poštuju. PCAOB je saopštio da je od 2021. sankcionisao najmanje devet firmi globalno zbog varanja na testovima obuke prije najnovijih slučajeva , a taj broj se u međuvremenu povećao. Ovaj trend pokazuje odlučnost da se praktike “prečica u učenju” iskorijene, ali i postavlja pitanje kako je do njih uopšte došlo u tolikom obimu.

Mnogi se slažu da će obnova povjerenja biti težak zadatak. Firme iz Velike Četvorke morat će dokazati regulatorima, klijentima i javnosti da su u stanju da uspostave kulturu u kojoj je etičko ponašanje neupitni imperativ, čak i iza zatvorenih vrata, na naizgled rutinskim internim testovima. Kao što je jedan komentator primijetio, reputacija ovih kompanija izgrađena je decenijama, a može biti narušena u trenu – zbog čega su transparentnost i istinsko pokajanje jedini put ka vraćanju ugleda. Recentne izjave čelnih ljudi, kazne bez presedana, kao i pojačan nadzor daju naslutiti da se profesija suočava sa svojim slabostima. Ishod će, nadaju se u struci, biti jača kultura integriteta koja će osigurati da se sličan skandal više ne ponovi.

Literatura:

Financial Times – “Big Four firms fined in new exam cheating scandal”, 25. juni 2025.

Reuters – “KPMG, Deloitte affiliates hit with US penalties for exam cheating”, 10. april 2024.

Reuters – “Exam cheating has dogged the audit industry for years…”, 10. april 2024.

PCAOB (Public Company Accounting Oversight Board) – Saopštenje, 10. april 2024. (rekordna kazna za KPMG Holandija)

PCAOB – Saopštenje, 30. novembar 2023. (kazne za PwC Kina i Hong Kong)

Bloomberg Tax – “Deloitte, EY, and PwC Fined $8.5 Million for Dutch Exam Cheating”, 25. juni 2025.

Bloomberg Law – “PwC Israel to Pay $2.75 Million for ‘Widespread’ Exam Cheating”, 25. februar 2025.

CFO Dive – “PCAOB imposes smaller exam cheating fines, citing cooperation”, 25. juni 2025.

CFO Dive – izjava PwC Holandija

The Wall Street Journal / Financial Times (preneto u Comsure) – izjava CEO KPMG NL

U.S. SEC – Saopštenje za javnost, “Ernst & Young to Pay $100 Million Penalty… (CPA ethics exam cheating)”, 28. juni 2022.

/ / /

"Standard Prva" d.o.o. Bijeljina je kompanija registrovana u Bijeljini pri Okružnom privrednom sudu u Bijeljini. Djelatnosti kompanije su računovodstvo, otkupi potraživanja, angel investing i druge povezane usluge. Distressed debt je dio grupacije u okviru koga firma otkupljuje potraživanja koja funkcionišu i ne vraćaju se redovno.

AK Stevanović je vodeća advokatska kuća u regionu sa sjedištem u Bijeljini. Skraćenica predstavlja Advokatsku kancelariju Stevanović Vesne i Advokatsku kancelariju Stevanović Miloša.

Kontakt za medije press@advokati-stevanovic.com ili putem telefona 00 387 55 230 000 kao i na 00387 55 22 4444